Kulak kristalleri, iç kulakta yer alan ve denge merkezinin önemli bir parçası olan yapılardır. İç kulak içinde, kulak kristallerinin bulunduğu bölüme bağlı olan denge kanalları vardır. Bu denge kanalları içinde "iç kulak sıvısı" adı verilen bir sıvı bulunur. Bu sıvı, vücudun pozisyonuna ve yer çekimine göre dengeyi ayarlamada ve gözler kapalı halde bile yön tayin etmede önemli bir rol oynar. Kulak kristalleri, iç kulak içinde sabit yerleşimli yapılardır. Ancak, bu kristallerin hareket etmesi durumunda denge kanallarının hareketli hale gelmesiyle denge bozuklukları meydana gelir.

Kulak kristalleri kayması, baş dönmesinin en önemli sebeplerinden biridir. Kristallerin yerinden oynamasına neden olan etkenler:

Kulak kristalleri yerinden oynadığında, iç kulak sıvısı kanallar içinde serbest halde dolaşmaya başlar ve ani ve şiddetli baş dönmesi, mide bulantısı gibi şikâyetler ortaya çıkar.

Böyle bir durumda, kulak kristallerinin yerine oturması için yapılacak manevralar ile baş dönmesi ve mide bulantısı şikâyetlerinin geçmesi sağlanabilir. Yerinden oynayan kulak kristalleri nedeniyle oluşan baş dönmesi genellikle ani başlar ve mide bulantısı ile birlikte görülür. Bu tür baş dönmesi genellikle yatakta bir taraftan diğer tarafa dönerken, başı yukarıya kaldırmak zorunda kalındığında, aniden ayağa kalkma veya oturma sırasında ortaya çıkar ve bu belirtiler kulak kristallerinde kayma olabileceğini düşündürür.

İç kulaktan kaynaklanan baş dönmeleri arasında en sık karşılaşılan durum, kulak kristalleri kaymasıdır. Tıp dilinde bu duruma "benign pozisyonel paroksismal vertigo" denir. Kristallerin yerinden oynaması ani başlayan baş dönmesi ve mide bulantısı belirtilerini açığa çıkarır. Eğer ani baş dönmesi yoksa, dengesizlik hissi ile devam edebilir.

Kulak kristalleri kaydığında yaşanan baş dönmesi, hastanın bir doktora başvurmasına neden olur. Böyle bir durumda iyi bir kulak burun boğaz (KBB) hastalıkları uzmanının muayenesi gereklidir. KBB uzmanı, yapacağı fizik muayene ve bazı testlerle hastalığın teşhisini koyacaktır. Kulak kristallerinde oynama nedeniyle ortaya çıkan baş dönmesi, tanı ve tedavisi en kolay olan baş dönmesi türüdür. Rahatsızlığın kesin tanısı bazı manevralar ile kolayca konulabilir ve yine bazı farklı manevralar ile de yerinden oynayan kristaller tekrar yerine yerleştirilebilir.

İç kulaktaki kulak kristallerinin yerlerinden oynayıp kanallarda serbest halde dolaşması durumunda, iyi bir KBB uzmanı tarafından yapılacak ayrıntılı muayene ve denge testleri ile tanı konulup kesinleştikten sonra yapılacak olan bir denge manevrası ile iç kulak kristalleri yeniden eski yerlerine oturtulabilir ve bu şekilde hasta baş dönmesi şikâyetinden kurtulur.

Yapılan bu manevralardan sonra hastada bir süre daha dengesizlik hissi devam edebilir. Tedavi süresinde hastanın, baş dönmesi yapan tarafa doğru yatmaması önerilir. Ayrıca, hastanın kafa ile boynu arasında açılanma yapmadan hareket etmesi, ani hareket etmemesi, kulak basıncının artmaması için tuzsuz beslenmesi, yere doğru eğilip başını birden yukarı kaldırmaması, ani hareket etmesi engellenemeyen hastalarda boyunluk kullanılması gibi önlemler uygulanır. Bunların yanında ek ilaç tedavileri de verilebilir.